ХАМАҔАТТА ОҔУРУОТЧУТА ҮРДҮК ҮҮНҮҮНҮ ЫЛАРГА ДЬУЛУҺАР

Нам улууһун Хамаҕаттатыгар тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ үлэ таһаарар, нэһилиэнньэни олохтоох аһынан хааччыйар туһуттан, бэйэтин дьыалатын арынан үлэлии сылдьар киһинэн Александр Жирков буолар.

Александр Степанович 2014 сыллаахтан «Саҥа Сүүрээн» бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, хортуоппуй олордон саҕалыыр. Онтон бу кэлиҥҥи сылларга моркуоп, сүбүөкүлэ, хаппыыста, эбиэс эбэн биэрдэ. Санатан эттэххэ, кини дьоно оҕуруот аһынан эрдэттэн дьарыктаммыт буоланнар, бу эйгэҕэ оҕо эрдэҕиттэн сыстаҕас.

«Бу сыллар усталара төһө да үүнээйинэн дьарыктаннарбын, аан маҥнай барытын билэбин дии санаабытым, билигин билбэтим өссө үгүс курдук буолан тахсар. Киһи көрөрө, билэрэ элбээн иһэр да, оччонон өйүгэр-санаатыгар үгүс ыйытыы киирэр уонна турар, – диир хаһаайыстыба салайааччыта, – Холобура, ылан көрдөххө, дьиэ таһыгар оҕуруот аһын үүннэрии олох атын буоллаҕа, хайдах да сыл буоллун бэйэҕэр баары ылаҕын. Онтон төһө элбэҕи олордоҕун даҕаны, үгүс үлэлээх буолара өйдөнөр. Онон, ылсыаҥ иннинэ барытын эрдэттэн көрөн, дьарыктанан, күүскэ үлэлээтэххинэ эрэ үчүгэй түмүктэри көрдөрөҕүн. Ол курдук, киһи олордор сирин хас биирдиитин ымпыгар-чымпыгар тиийэ үчүгэйдик үөрэтэн, этинэн-хаанынан, сүрэҕинэн билиэхтээх».

Билигин Александр 35 гектар иэннээх сиргэ хортуоппуй, 5 га – моркуоп, 3 га – сүбүөкүлэ, 3 га – хаппыыста уонна 25 га – эбиэс олордор. Быйыл аналлаах бырагыраамаҕа киирэн, эбиэс үүннэрэргэ санаммыт. «Инникитин кэҥиэхпин, улаатыахпын баҕарабын даҕаны, олордор сир суоҕа бэрт. Хас биирдии дьарыктанааччы бу баҕа санаата буолуо диэтэхпинэ сыыспатым буолуо», – диир Александр.

«Саҥа Сүүрээн» тэрилтэҕэ уон иһинэн техника баар, бастайааннай икки үлэһит үлэлиир уонна быстах кэмҥэ хомуур кэмигэр 10-тан түспэт үлэһит илии баар буоларын кэпсиир. Ол курдук, улуустааҕы гимназия, маҥнайгы нүөмэрдээх оскуола үөрэнээччилэрэ кэлэн үлэлииллэр эбит. Үстүү кылаас буолан кэлэн, олус эйэлээхтик үлэлээбиттэрин хаһаайыстыба салайааччыта саныыр. Ону таһынан, урукку сылларга Графтааҕы лицей устудьуоннара үлэлии сылдьыбыттар.

Улууска «Саҥа Сүүрээн» тэрилтэттэн уоҥҥа тиийэр оскуола, дьыссаат сибиэһэй хортуоппуйанан хааччыллар. Ону таһынан, былырыын оҕуруот аһын куоракка, быһа холоон, 30-ча тэрилтэҕэ (маҕаһыын, ресторан, кафе) тиэрдэр эбит. Эбии, минньигэс хортуоппуйу үгүс чааһынай дьон сакаастаан атыылаһар эбит. «Мин сүрүн сыалым-соругум – үүннэрэр хортуоппуйум минньигэс буолуохтаах. Быйыл Нам улууһугар хортуоппуй аҕыйах, онон, быйылгы үүнүүнү улууска ыытар былааннаахпын», – диэн кини этэр.

–Хортуоппуй үүнүүтүн кэтээн көрдөххө, үүнээйи сымнаҕас сири сөбүлүүр. Ол иһин сирэ кумахтаах буолуохтаах. Холобура, билигин дьон хоту сиргэ үүннэрэр хортуоппуйа биһигиннээҕэр минньигэс буолан тахсыан сөп. Оттон соҕуруу тоҕоостоох усулуобуйаҕа олордуллар хортуоппуй ыарыыта үгүс, буортулааччы да элбэх. Соҕурууҥҥу дойдулартан биһиги айылҕабыт олох атын, тэҥнээн көрдөххө, биһиэнэ аҕыйах үүнүүнү биэрэр эрээри, олус минньигэс, ураты амтаннаах буолар. Арай сүбүөкүлэ эрэ атын. Биир бэйэм атын сиртэн кэлбит сүбүөкүлэни ордоробун. Тоҕо диэтэр, сүбүөкүлэ хайдах сиргэ үүнэр да, эмиэ оннук амтаннаах буолар. Дьиктитэ манна сытар.

Көмө туһунан этэр буоллахха, судаарыстыбаттан араас көмөлөр бааллар, үлэлииллэр. Ол эрээри, киирэр бырагыраамаҕар сөп түбэһиннэриэххин наада.

Быйыл сайын ардах түспэтэ, биирдэ, иккитэ ардаабыта хортуоппуй үүннэрэр дьоҥҥо кыра, төттөрүтүн сыыс оту үксэттэ. Онон, быйыл элбэх ууну кутарга кэккэ кыһалҕалары көрүстүбүт уонна бу аҕыйах хонуктааҕыта хаһыҥнаан кэбиспитэ улахан охсууну оҥордо.

Сиргэ аҥаардас уу ыстым даҕаны өлгөм үүнүүнү ылабын диир сыыһа өйдөбүл баар. Манна хайдах күн-дьыл турара эмиэ улахан суолталаах. Холобура, бу сайын куйаас уонна сылаас тыаллаах этэ. Аны туран, сорох күҥҥэ түүнүн наһаа тымныйан ылбыта. Бу барыта хортуоппуй үүнэригэр улахан стресс буолар. Ол курдук, биһиэхэ сир анныттан ирбэт тоҥмут тымныыта илгийэ турар, ол үүнүү тэтимигэр мэһэйдээн, үүнээйи наадалаах уонна сөптөөх элеменнэрин кырыс буортан арааран ылбат буолан хаалар.

Биир идэлээхтэрбин кытта интернетинэн куруук сибээс тута сылдьабыт. Тас дойдулар оҕуруотчуттарын кытта санаа, уопут атастаһаҕын. Саҥа сүүрээн кинилэртэн да киирэр, биһигиттэн да барар.

Маассабай хомуур балаҕан ыйын устата баран түмүктэнээччи уонна күн-дьыл хайдаҕыттан эмиэ тутулуктаах. Оҕуруотчут үүнүүтүн ылла да, үлэтэ бүтэр диэн буолбатах. Саамай сүрүн үлэтэ – харайыыта. Онон, көрүү-истии олох чыҥха атын бырассыас. Дьиҥэ, үүнээйинэн дьарыктанар олус интэриэһинэй үлэ буолар. Санаан көр, туох да суоҕуттан бэйэҥ илиигинэн оҕуруот аһын олордон таһаарар бэртээхэй буолбатах дуо? Онно эбии үчүгэй үүнүүнү ыллаххына, улахан үөрүүнү уонна дуоһуйууну ылаҕын. Холобура, быйыл 5 га иэннээх сиргэ олордубут моркуобум олус үчүгэйдик үүннэ. Онон, быйылгы сылга бу биир ситиһиим буолар.

Мин хаһаайыстыба тэринэн үлэлии сылдьарбар күүс-көмө буолбут, саамай чугас, эрэнэр киһим, кэргэним — София Никитична. Киниэхэ махталым муҥура суох, дьиэ кэргэҥҥинээн биир санаалаах буоллаххына ситиһии кэлэр.

Хамаҕаттатааҕы "Түһүлгэ" норуот айымньытын киинин звукооператора,

Харысхан Попов