Хамаҕатталар суруйуу эйгэтигэр

Хамаҕатта нэһилиэгиттэн улуустааҕы “Эҥсиэли” хаһыакка уопсастыбаннай корреспонденнаабыт, суруйбут дьон үгүс. Биир оннук киһинэн буолар, нэһилиэк убаастыыр учуутала – Мария Винокурова. Кини билигин даҕаны, тиһигин быспакка хаһыакка дьонун-сэргэтин туһунан кэпсиир эриэккэс сонуннары ыыта турара барыбытын үөрдэр. Санатан эттэххэ, алтынньы 5 күнүгэр улуустааҕы “Эҥсиэли” хаһыат үбүлүөйдээх 85 сылын бэлиэтээбитэ. Билигин улуус хаһыатыгар уопсастыбаннай корреспонденнар, Үөдэйтэн Екатерина Эверстова, Партизантан Полина Скрябина, Хатыҥ Арыыттан Надежда Сивцева (үһүөн дьаһалта специалистара) суруйалларын биир идэлээхтэрэ этэр.

Мария Григорьевна Хамаҕатта үгүс оҕотун өр сылларга нуучча тылыгар уонна литературатыгар үөрэппитэ. “Кэлиҥҥи сылларга өйдүүн-санаалыын олох саха тылыгар охтубутум. Ис дьиҥэр киирдэххэ, үксүн сахалыыны эрэ сэргиир, сөбүлүүр эбиппин, төрөөбүт төрүт тылбар чугаспын өссө бүк итэҕэйдим”, – диэн корреспондент этэр.

Уопсастыбаннай корреспондент оҕо сылдьан “Бэлэм буол” хаһыаты сэргээн ааҕарын уонна сөбүлүүр хаһыатыгар биирдэ-иккитэ суруйа сылдьыбытын ахтан-санаан ааһар. Оскуола учуутала аан маҥнай хаһыакка бэйэтин үлэтин ис хоһоонун кэпсиир ыстатыйалары суруйан саҕалаабыт эбит. Ол курдук, кини суруйбут матырыйааллара “Учуутал аргыһа”, “Кэскил”, “Эдэр саас”, “Эҥсиэли” хаһыаттарга бэчээттэнэн, урукку сыллары кэрэһэлээн туоһулуу сыттахтара. Кэлин, учуутал киһи бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсаат, салҕыы нэһилиэгин дьонун-сэргэтин, үлэтин-хамнаһын улуус хаһыатыгар сырдатарга күн бүгүнүгэр диэри үлэлэһэр, ис сүрэҕиттэн сөбүлээн дьарык оҥостор.

Ол курдук, Хамаҕаттатааҕы Саха-француз оскуолаҕа үлэлиир кэмигэр, тылга дьоҕурдаах уонна интэриэстээх үөрэнээччилэри кытта үлэлэспит. “Бастаан утаа, компьютер саҥа үөдүйэригэр “Дайджест” диэн көннөрү истиэнэ хаһыатын курдук, А4 кумааҕыга бэчээттээн көрүдүөр истиэнэтигэр иилэрбит. Онтон, 2003-2004 үөрэх сылыгар “Репортер” диэн куруһуок тэрийэн үлэлэппитим. Онно араас кылаастан баҕалаах оҕолор сылдьыбыттара. Куруһуок сүрүн сыала, оскуолабыт сонунун “Юность Севера”, “Кэскил” оҕо хаһыаттарыгар, улуустааҕы “Эҥсиэли” хаһыакка сырдатан дьон-сэргэ, Саха сирин үөрэнээччилэрин болҕомтотугар таһаарыы этэ. “Репортер” куруһуокка Егорова Мотя, Семенов Володя, Готовцева Ньургуйаана, Гоголев Айсиэн, Ядрихинская Тина, Надя, Наташа Семеновалар, Руслана, Жанна Константиновалар, Иванова Валеанна кыһамньылаахтык сылдьаннар, эдэркээн корреспондент (юнкор) аатын ылбыттара. Оҕолорум суруйуулара хаһыаттарга үгүстүк бэчээттэммиттэрэ, оттон Хатырыктан кэлэн үөрэммит Романов Ларик хоһоонноро “Эдэр сааска”, “Чолбоҥҥо” тахсыбыттара.

Уопсастыбаннай корреспонденнары этэр буоллахха, Хамаҕаттаттан элбэх киһи суруйан ааста. Ол курдук, холкуос, сопхуос олоҕуттан, үлэ-хамнас ситиһиилэрин уонна итэҕэстэрин Данилов Данил Гаврильевич, Мокрощупов Иван Спиридонович, Григорий Софронович, Николай Иванович Кокоревтар суруйбуттара история биир кэрчигэ буолар. Салҕыы, Кривошапкин Георгий Ильич, Ушницкай Василий Васильевич – Сэки, Феофанов Егор Михайлович, Дунаев Александр Григорьевич хотуулаахтык суруйар кэмнэригэр “Эҥсиэли” – Хамаҕатта хаһыата курдук” диэн уос номоҕор киирэн турардааҕа. Ону тэҥэ, Заровняева Анна Захаровна, Бурнашев Афанасий Михайлович, Колесов Иван Петрович нэһилиэнньэ сэргиир матырыйаалларын таһаара сылдьыбыт кэмнэрэ элбэҕи туоһулуур, кэпсиир. Билигин, тус бэйэм биһиги кэккэбитин Харысхан Попов хаҥатан эрэриттэн үөрэбин. Биири бэлиэтээн эттэххэ, хаһыат ис хоһооно уонна сүрүн тутула, билиҥҥи корреспонденнар суруйууларын кытта тэҥҥэ хаамсар, уларыйар. Ол курдук, аныгы үйэ олоҕо хайдах салалларын, уопсастыба тугунан тыынарын хаһыат ырылыччы көрдөрөр.

“Эҥсиэли” хаһыат олохпут араас хайысхатын хабан сырдатарга бары күүһү уурар, үгүс саҥа рубриканы арыйда, маны тэҥэ, хаһыат ис тутула тупсар. Ол гынан баран, сурутааччы ахсаана сылтан сыл түһэн иһэрэ барыбытын долгутар. Холобура, биһиги нэһилиэктэн билиҥҥи туругунан, 62 эрэ ыал сурутан ааҕа олорор! Манна, ааҕааччылар санааларын холбууллара буоллар диэн баҕа санаалаахпын. Түмүккэ этиэхпин баҕарабын, урут хайа баҕарар тэрилтэҕэ киирдэххинэ, салайааччы хоһугар куруук улуус хаһыата баар буолара. Эдэр көлүөнэ дьоно төһө да олохпут сайдыбытын иһин, хаһыаттан, кинигэттэн тэйимэн, улууспутугар тахсар сонуннары ааҕын, куруук инники күөҥҥэ сылдьын”, – диэн кэпсиир улуус уопсастыбаннай корреспондена Мария Винокурова.

Кокорев Николай Иванович сиэнэ, Валентин Абрамов:

- Кокорев Николай Иванович 1931 сыллаахха Салбаҥ нэһилиэгэр, “Ытык Күөл” диэн алааска күн сирин көрбүтэ. Алын кылаас оскуолатын бүтэрээт, 10 сааһыттан “Киров” совхозка үлэ араас көрүҥэр сылдьар. Онтон 1955 сыллаахха үс сыл аармыйаҕа ытык иэһин толороот, Хамаҕаттаҕа “Хара саһыл” ферматыгар ананар. Ол курдук, ДТ-75 тыраахтырга үлэлиир сылларыгар, ойуур солоро, тутуу маһын нэһилиэккэ таһара. Кини таспыт маһа элбэх ыал дьиэлэнэригэр төһүү күүс буолбут буолуохтаах. Биэнсийэҕэ тахсыар диэри үтүө суобастаахтык үлэлиир.

Онтон, суруйуу эйгэтигэр сааһыран баран кэлэр. Ол эрээри, эһэм эдэр сааһыттан хаартыскаҕа түһэрэрин, үгүс суолталаах тэрээһиннэри видеоҕа устарын уонна цветной хаартыскалары оҥорон таһаарарын сөбүлүүрэ эбитэ үһү. Бэлиэтээн эттэххэ, кини маннык идэҕэ бастакылар кэккэлэригэр киирэн, нэһилиэкпитигэр аан маҥнайгынан саҕалаабыт киһи буолар. Даҕатан эттэххэ, архивка кини устубут видеолара хараллан сыталлара буолуо.

Эһэм, Кокорев Иван Николаевич улуустааҕы “Эҥсиэли” хаһыакка 1994 сыллаахха сыл бастыҥ корреспонденын аатын ылбыт. Хаһыакка суруйбут матырыйаалларын оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан ааҕарым. Биллэн турар, маҥнай дьонум эттэхтэрэ уонна көрдөрдөхтөрө, “Эһэн суруйбут матырыйаала” диэн. Суруйуу эйгэтигэр, кинигэни ааҕар киһи суруйар дии саныыбын.

Тус олоҕор, чөл олох пропагандиһа, кытаанах, хомунньуустуу майгылаах оҕонньор этэ. 20 кэриҥэ сиэн, эһээбититтэн элбэххэ үөрэммиппит. Холобура, от үлэтигэр барытын илиинэн оттуурбут.

Мин эмиэ, эһэбин утумнаан, араас сценарийдары, кэпсээннэри суруйан ылбыттааҕым. Билигин суруйбаппын эрээри, сорох ардыгар эмискэ суруйар баҕа киирэн ылааччы. Арай, эһээбиттэн хаартыскаҕа түһэрэр идэ хаалбыт. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларбар, хаартыскаҕа түһэрэргэ анаан фотоаппарат ылынан турардаахпын. Билигин даҕаны ити дьарыкпын салҕыыбын, телефоммар түһэрэн, видеоҕа устан, өйдөбүнньүккэ хаалларабын. Барытын холбоон, таҥан доҕотторбор түҥэтэбин, ыытабын.

"Түһүлгэ" норуот айымньытын киинин звукооператора,

Харысхан ПОПОВ